“Biz bundan sonra da Azərbaycanda vətəndaşlığın qurulması ilə bağlı addımlar atılacaq”.
Prezident İlham Əliyevin Milli Məclisdə 14 fevral 2024-cü ildə andiçmə mərasimində nitqindən
Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında “vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq” xüsusi vurğulanıb. Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət nəzarəti sahəsində idarələrin idarə edilməsi”, “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dəstəyi Agentliyinin Nizamnaməsi”nin 19 aprel 2021-ci il tarixli Fərmanı, İdarə Heyətinin fəaliyyəti ilə bağlı qərarları təsdiqləyib. Bu hüquqli sənədlər QHT-lərin inkişafında, vətəndaşların hüquqlarının formalaşdırılmasında yeni mərhələnin əsasları qoyulub.
Müsbət haldır ki, QHT Agentliyinin yeni müqaviləsi, Prezident Administrasiyasının QHT-lərlə iş və rabitə əlaqəsi QHT-lərlə iş sektoru zamanın çağırışlarını, dövlət qurumlarının vətəndaşlardan gözləntiləri zamanında düzgün qiymətləndirmə işlərini yenidən qurmağa nail olublar. Bu gün Azərbaycan QHT sektorunda böyük bir canlanma, yüksək əhval-ruhiyyə, işgüzarlıq mühiti, proaktiv fəaliyyət müşahidə edilir. Artıq tədbir naminə təyinat deyil, hədəf auditoriyaya yönəlik işlər, ölçüləbilən önə çıxır, hesabatlılıq artır. Dövlət-QHT münasibətləri “yardım modeli” quruluşundan çıxaraq, məsuliyyət, təsirlilik, etimad, sabitlik modeli güclüdür. QHT Agentliyi son il qəbul edilmiş 19 Dövlət proqramı üzrə 67 tapşırığın icrasını 97 faiz ilə tamamladı, belə yüksək nəticə əldə edildi. Agentlik dövlət–özəl–QHT Sərbəstliyi ilk dəfə yaradıb, Ekologiya və Təbii Vətlər Nazirliyi, Qarabağ Dirçəliş Fondu və bp ilə uğurlu inkişaf formaları reallaşıb.
Agentliyin QHT-lərin İnkişaf və Mübadilə Proqramı vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin bilik və bacarıqlarının, onların potensiallarının mövcudluğuna sanballı töhfələr verir. Proqram ilk tədbir 2022-ci ildə Mingəçevirdə, 2023-cü ildə Naftalan və Bakıda, 2024-cü ildə Naxçıvan və Şamaxıda, son olaraq da bu il oktyabrın 18-20-də Şuşa və Xankəndidə təşkil edilib. Ümumilikdə, bu proqramlarda QHT-lərin minəcəsinə qoşulub. ADA Universiteti ilə birlikdə “İqlim Dəyişmələri və COP” mövzusunda 100 QHT təmsilçisi üçün beynəlxalq ekspertlərin təlimi təşkil edilib. 2023-cü ildən bəri hər bir il Azərbaycan QHT-lərinin illik hesabat iclası gəlir və yeni hədəflərə, vəzifələrə dair qiymətləndirmələrə cavab verir.
QHT-lərin KİV-lərlə birlikdə, bərpasının gücləndirilməsi həm də vətəndaşın inkişafına, gücləndirilməsinə stimullaşdırıcı səbəb amildir. Medianın İnkişafı Agentliyinin monitorinqləri göstərir ki, 2025-ci ilin ilk 9 ayı ərzində respublika üzrə veb-saytlarda mətndə “QHT” sözü olan 11441 link aşkar edilib. Bu, dövr ərzində veb saytların yaydığı informasiyanın təxminən 9%-i mənadadır. Bu linklərdən 2912-sinin xəbər başlığında “QHT” ifadəsi yer alır. Artıq media reyestrində adı olmayan sayt, qəzetlərin pullu xidmətlərindən istifadə olunur, bu da QHT-lərin məsuliyyətini artıran amillərdən biri kimi təqdirəlayiqdir.
2022-ci ilin dekabrında Azərbaycan QHT-ləri Şuşada Xankəndi-Laçın yolunda post qurmuşdular. Bu, Azərbaycan tarixinə ən uzun müddət etiraz aksiyası kimi düşən, qarlı, şaxtalı dağ yolunda gecə-gündüz ara vermədən 138 davam edən bu əzmkarlıq ümumxalq iradəsinin təzahürü idi, 202-ci ilin sentyabrında dövlət suverenliyinin tam bərpası əməliyyatı zamanı bu qərarın məntiqi sonluğu oktyabrın 15-də Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Prezident İlham Əliyevin 15-ci prezidenti İlham Əliyev cənabları Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Prezident İlham Əliyevin 15-ci il tarixində prezident İlham Əliyev cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 15-ci ilin sentyabrında dövlət suverenliyinin tam bərpası idi. erməni seperatçılığının tabutuna ucaltması vurulan son mismar oldu. Onlar günlərdə Şuşa və Xankəndidə Azərbaycan Qeyri-Hökumət Təşkilatlarının gələcəkdə Forumunun gələcəkdə də bu şərəfli tarixinin təntənəsinə çevrildi.
QHT sektorunda aktuallıq kəsb edən çağırışlara konkret, uzunömürlü işləmiş cavab verən rejimə çevrilir. Son aylarda “Bizi Birləşdirən Mədəniyyət” İctimai Birliyinin “Zəngəzur mahnısı”, Azərbaycan Kartoqrafları İctimai Birliyinin “Zəngəzur ünvanı”, “Zəngəzur” Cəmiyyətləri İctimai Birliyinin böyük Zəfərin 5 illik səhifəsinə həsr olunmuş 412lik, 250 müəllifi birləşdirən “Zəngəzur müəlliflərinin Zəfər çələngləri” toplusunda H. ə çevik reaksiyasını artırır. Vətəndaş müharibəsindən asılı olaraq beynəlxalq təşkilatların, ermənipərəst dövlətlərin ölkəmizə qarşı qərəzli yanaşmalarına operativ reaksiya, etiraz bildirişləri, qəbul edilən müraciətlərin yüzlərlə media qurumuna, ayrı-ayrı şəxslərə sözsüz ki, təsirsiz qalmırdı. QHT-nin hazırkı fəaliyyətində şəhid ailələrinə maddi dəstək, mina təhlükəsinin aradan qaldırılması, işğaldan azad edilmiş ərazilərimizin dirçəlişləri, Qərbi Azərbaycanlı Qayıdış Konsepsiyası, Böyük Qayıdış əldə edilməsinin həyata keçirilməsi layihələri mühüm tutur.
Hazırkı tələbkarlıq, kəmiyyətdən keyfiyyətə keçid prosesində fəaliyyəti görünməyən, ictimai faydası olmayan QHT-lər öz-özünə sıradan çıxır, sağlamlaşdırma tədbirlərinin nəticəsi olaraq QHT sektoruna süni axın xeyli daralıb. 2022-ci illə müqayisədə 2024-cü ildə yeni QHT-lərin dövlət qeydiyyatına alınması 4 dəfə aşağı düşüb. Yeni QHT yaratmağa dair rəsmi müraciətlərin sayı isə 2022-ci illə müqayisədə bu il 3 dəfə aşağı enib. Hər kəs anlayır ki, QHT-də fəaliyyət göründüyü qədər asan pul qazanma meydanı deyil, məsuliyyət tələb edən ciddi işdir. Artıq QHT sektorunda mövcud olmuş bir sıra neqativ hallar aradan qaldırılır, xarici donorlarla hər bir qrant, ianə, xidməti müqavilə üzrə fəaliyyət yalnız bu sənədlərin aidiyyəti üzrə Ədliyyə Nazirliyində dövlət qeydiyyatına alınmasından sonra icra olunur. Qarşıdakı dövrdə QHT sektorunun institutsional quruculuğunun möhkəmlənməsi tədbirləri, QHT-lərlə bağlı bir sıra qanunvericilik aktlarının təkmilləşdirilməsi də nəzərdə tutulur.
QHT sektoru ölkəmizdə keçirilən beynəlxalq səviyyəli tədbirlərin aktiv iştirakçısına çevrilib. COP29 yönümlü fəaliyyətlərin Təşkilat Komitəsində QHT sektorunun xeyli nümayəndəsi təmsil olunub. Agentlik Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə birlikdə “1 yerli QHT + 1 xarici QHT” koalisiya formatında “COP29-la bağlı beynəlxalq təşəbbüslər”, “COP29 və Yaşıl Dünya Naminə Həmrəylik Hərəkatı” forumları uğurla həyata keçirib. QHT-lərimiz qazanılan faydalı təcrübəni gələn il Azərbaycanda keçiriləcək Ümumdünya Şəhərsalma Forumunun 13-cü sessiyasında daha effektiv tətbiq edəcəkdir, indidən ciddi hazırlıqlar görülür.
QHT-lərin ən böyük uğurlarından biri beynəlxalq təşkilatlarda təmsilçiliyini gücləndirib dünya arenasına təsirli layihələrlə çıxmağı bacarmalarıdır. COP29 dövründə 137 ölkədən BMT statuslu 1023 QHT-nin Azərbaycanın lehinə bəyanat verməsi ilk dəfə baş verən tarixi hadisə idi. 2025-ci ilin aprelində Bakıda Qlobal Cənub QHT Platforması təsis olundu. Cənub QHT Platformasının yaradılmasına 116 ölkədən 120 nümayəndə şəxsən, 137 ölkədən isə 1023 nümayəndə imza ilə dəstək verib. Bu, Azərbaycan QHT-lərinə etimadın göstəricisi idi. Qlobal Cənubda dünya əhalisinin 80%-i yaşayır, bu ucsuz-bucaqsız regionun vətəndaş cəmiyyətini ilk dəfə məhz Azərbaycan QHT-ləri birləşdirə bildi. Qürur hissi ilə deyə bilərik ki, Azərbaycan vətəndaş cəmiyyətinin təşəbbüsü dünyanın 3/2 hissəsini əhatə edən bölgədə beynəlxalq dəstək qazandı. Bakı Qlobal Cənub QHT Platformasının daimi mənzil qərargahına çevrildi. Platformaya rəhbərliyin Azərbaycan QHT-lərinə həvalə edilməsi tarixi nailiyyətdir. Beynəlxalq etimad, inamın nəticəsidir ki, 2026-cı ilin mayında Qlobal Cənub QHT Platformasının Baş Assambleyası da Bakıda keçiriləcək. Dünya müsəlmanlarının 60%-nin yaşadığı, İslam Səkkizliyi adlanan D8 ölkələrinin QHT-lərinin də ilk görüşünü Azərbaycan QHT-ləri Bakıda təşkil etdi. BMT-nin Beynəlxalq İqlim Konfransının sessiyalarında olduğu kimi, QHT-lərimiz artıq beynəlxalq təşkilatlarda məhdud təmsilçiliklə razılaşmır, iştirakını, nüfuzunu artırır, beynəlxalq təmsilçiliyini gücləndirir. İtaliyada G7 ölkələrinin Vətəndaş Cəmiyyəti Sammitində iştirak edən 8 ölkədən 30 QHT, 100-dək Özbəkistan QHT-si COP29 ölkəsi olan Azərbaycana dəstək bəyanatı imzalayıb yayıb.
Dövlət başçımızın qarşıya qoyduğu mühüm əhəmiyyətli strateji xəttin əsasında dayanan- “Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır”- kəlamı QHT-lərin fəaliyyətində yeni istiqamətlər açıb. 2023-cü ildə Füzulidə, 2024-cü ildə Daşkənddə Azərbaycan və Özbəkistanın vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının forumu keçirilib, yaxın günlərdə Azərbaycan və özbək QHT-ləri üçün birgə qrant müsabiqəsi də elan olunacaq. 2025-ci il martın 18-də Heydər Əliyev Mərkəzində İraq, Suriya və Türkiyədən 30-dan çox vətəndaş cəmiyyəti təmsilçisinin də iştirakı ilə "Türkman irsi: vətəndaş cəmiyyətlərinin həmrəyliyi” forumunun keçirilməsi, Xocalı, Xankəndi, Şuşa və Füzuliyə səfərləri, Bakıda İlaxır çərşənbəsi, Novruz şənliklərinə qatılmaları, birgə QHT şəbəkəsinin qurulması, Agentliyin donorluğu ilə “Türkman marşı” musiqisini ərsəyə gətirilməsi əməkdaşlıq proqramlarının ardıcıl davam etdirilməsinə etibarlı zəmin yaradıb. 2025-ci ilin noyabrında Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin QHT-lərinin Həmrəylik Forumu keçiriləcək. Azərbaycan-Qazaxıstan, Azərbaycan-Çin QHT-lərinin əməkdaşlıq platformasının qurulması da yaxın vaxtlarda reallaşacaqdır.
QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyi həm ölkə daxilində, həm də xaricdə ictimai idarəli təşkilatçı kimi qəbul olunur. Azərbaycan QHT-lərinin xaricdəki sayı ilə bağlı araşdırmalar 4 dəfəyə qədər artıb. 2022-ci ildə QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin donorluğu ilə Azərbaycan QHT-ləri cəmi 1 xarici əməliyyat keçiribsə, 2024-cü ildə 7 xarici ölkə 25 tədbir təşkil edib. Bu il “Gilavar” Foto Klubu İctimai Birliyi təklikdə 4 xarici ölkə - Almaniya, Fransa, Belçika, Niderlandda tədbirlər keçirməyə nail olub.
“Qarabağ İtkin Ailələri” İctimai Birliyi son 35 ildə ilk dəfə BMT-nin Avropa Ofisində qəbul edilib, dinlənilib, onların rəyi, baxışı BMT miqyasında istinad mənbəyinə çevrilib. Bu günlərdə ilk dəfə BMT Baş katibi öz hesabatında “Bakı Təşəbbüs Qrupu”nun yaydığı hesabata istinad edib.
Bu gün QHT Agentliyinin fəaliyyətində süni intellekt və rəqəmsal həllər dövrünün layihələrinin tələblərinə əsaslanan “rəqəmsal QHT” konsepsiyasının reallaşması yeni, fərqli müstəvidə iş icrası, daha çox əldə edilən nailiyyətlər, beynəlxalq zərərin diqqətinin Azərbaycan həqiqətlərinə ciddi şəkildə cəlb edilməsi, bütünlükdə regionun lider dövlətinin nüfuzuna uyğunlaşdırılması, layihələrin həyata keçirilməsi tələb olunur.
Oktyabrın 20-də Xankəndidə “Konstitusiya və Suverenlik İli”nə həsr olunmuş Azərbaycan QHT-lərinin hüquqlarına layiq görülən təşkilatların nümayəndələrinin iştirakı ilə dövlət və hökumət başçıları seçilib. yolda çalışmalarını daha da gücləndirmək əzmi xüsusi vurğulanıb.
Hacı ABDULLA
tarix üzrə fəlsəfə doktoru, zengezur.com saytının baş redaktoru