İllər illəri əvəzləyir. Əvəzlədikcə də geridə buraxdığımız illərdə yaşanmış tarixi unutmamaq, gələcək nəsllərə bacardığımız qədər ötürməyə çalışmalıyıq. Bu günü düşünəndə o qədər itirdiklərimiz, unutduqlarımız, nəzərdən qaçırtdıqlarımız var ki. Mən də heç düşünməzdim ki, bir vaxtlar bu faktlar, məlumatlar qarşısında aciz qalacam. Yəni araşdırmalarımda çəkdiyim çətinliklərlə üzləşəndə, itirdiyim insanlardan bu mənada istifadə etmədiyimə görə təəssüflənirəm. Çünki indi yazmaq istədiyim mövzu haqqında kifayət qədər məlumat ala biləcəyim bir insanla, Soltan babamla (Soltan Qəhrəman oğlu Soltanov 1870- 1975 ) nə qədər desən bir yerdə olmuşuq. Eləcə də başqa insanlarla.
Bu araşdırmalarda ən çox Nəzər Heydərovun “Zəngəzur dağlarında” əsərinə, bir də Yaşar Fətiyevin Qubadlı haqqında yazdığı “Dağların dağın gətirmişəm” kitablarındakı araşdırmalara, faktlara əsaslanmışam.
Düzdür ki, Nəzər Heydərovun əsərində sovet pisxalogiyası, təsiri çox olduğu üçün hadisələr başqa yöndə verilir. Yəni bəylərə qarşı ictimai rəylərin mənfi olması əsərdə də öz əksini tapır. Ancaq bir çox fikirləri tarixi həqiqətlərdir.
Bu günün qarşılaşdığımız çətinlikləri, düşmənin torpaq iddialarına cavab olaraq bir çox faktlar rast gəlinir. Yəni Qubadlı ərazisində yaşayan, oranın sakinləri olan bəylərin mülkləri haqqında geniş izahat verilir. Və bu da təsdiq edir ki, bu gün Ermənistanın özününkü saydığı torpaqların çoxu Qubadlı ərazisi, buranın sakini olan bəylərə aiddir.
Məmər, Hal, Davudlu, Mahmudlu, Zeyvə kəndləri, Qızıldaş, Çayzəmi əraziləri İldırım bəy Sultanva məxsus olub.
İndiki Qafanın Kovdar, Aşağı Xotanan, Yuxarı Xotanan, Qubadlının Gürcülü, Əyin, Mistan, Qiyaslı,Göyərcik, Xallava, Aşağı Cibikli, Yuxarı Cibikli , Malatkeşin, Genlik, Məmmədli, İsgəndərbəyli, Ovqanlı, Göyərabas, Seytas, Bəxtiyarlı, Qarıqışlaq kəndləri danzaverli, pirçivanlı Sultanovların idi.
Qafandakı mis mədənlərinin bir hissəsi İsmayıl bəy Sultanova aid idi. (Nəzər Heydərov “Zəngəzur Dağlarında”)
Bəzi ədəbiyatlarda Sultanovların eyni nəsldən olduğu göstərilir. Yaşar Fətiyevin “Dağların dağın gətirmişəm” kitabında:” “Mən Qubadlının keçmiş ağsaqqallarından dəfələrlə 50-60 cı illərdə eşitmişəm ki, hər üç tayfanın kökü bir yerdən qaynaqlanıb. Bəlkə də N. Heydərov sovet rejiminin təziqlərindən sovuşdurmaq üşün belə yazıb. Hər halda bu mənim fikrimdir.” yazmışdır.
Nəzər Heydərov yazmışdır:” Keçmiş Zəngəzur qəzasında üç Sultanovlar nəsli yaşayırdı.Qubadlı Sultanovların nəsli –kökü Hüseynqulu Sultandan başlayır.
Sultanovların ulu babası Nəcəf bəy hələ lap farsların hakimiyyəti dövründə Bəxtiyarlı kəndində yaşayırdı. O, Nəsir Sultanın nəslindən idi”
“Ümumiyyətlə , Qubadlı, Laçın və Seytas- Danzaverdəki Sultanovların hamısı yaxın tayfalardır. Bunlar Hüseynqulu Sultanın varisləridir. Bunu Hacısamlı Sultan bəy deyib. ” N. Heydərov “Zəngəzur dağları”
Hacı Nərmanoğlunun arxiv materialları əsasında yazdığı “Zəngəzur” əsərində də Sultanovlar haqqında geniş materiallar öz əksini tapır.
Yazıçının araşdırmalarında erməni silahlı birləşmələrinə qarşı onların bütün qüvvələrilə , igidliklə mübarizə aparmaları, dinc əhalinin müdafiəsinə qalxmaları ətraflı verilir.
Məqsədim XVIII əsrdən bəri Zəngəzur bölgəsində yaşayan, dövrünün ən savadlı, elmli insanlarından, onların həyat fəaliyyətindən qısa da olsa məlumat verməkdir. Tarixdə böyük iz qoyan Qubadlı ziyalıları arasında Sultanovların da yaddan çıxmayan izləri qalıb. Belə ki, Qubadlı ucqar dağ rayonu olmasına baxmayarak , hələ təhsilin, məktəbin yeni qurulduğu bir zamanda Qubadlı ziyalıları öz sözünü deyə bilirdi. Şuşada, Gorusda, Rusiyanın ayrı- ayrı şəhərlərində təhsil alıb vətənə dönürdülər.
XlX əsrin əvvəllərindən yadelli işğalçılara, erməni daşnaklarına qarşı ciddi mübarizədə bu ziyalıların böyük fədakarlıqları olmuşdur. Onların əksəriyyəti də “dövlətə xəyanət” adı ilə həbs edilərək güllələnmişlər.
Həsən bəy Temur oğlu Sultanov
Həsən bəy Temur oğlu Sultanov 1885-ci ildə Qubadlı kəndində, Temur bəyin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Qori seminariyasında Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Əli Terequlov kimi görkəmli şəxsiyyətlərlə birlikdə təhsil almışdır.
Həsən bəy seminariyanı bitirdikdən sonra Qubadlı kəndinə gələrək burada yerləşən dini təmayüllü məktəbin əsasında müasir maarif ocağı yaradır. Daha doğrusu, mahalda ilk ikisinifli (beşillik) rus-tatar (Azərbaycan) məktəbini açır. Böyük ürək sahibi olan Həsən bəy məktəbi öz evinə köçürür, yeni məktəb onun təkidindən sonra tikilir. Xərcin bir hissəsini Yelizavetpol quberniyası, bir hissəsini Xanlıq kəndindəki baramaçılıq sexi, bir hissəsini isə Həsən bəy özü qoyur. Beşillik təhsil verən məktəbdə 6-8 sinif açılır, burada 120-150 nəfər elm öyrənir. Təhsil, əsasən, rus dilində tədris olunur, şəriət fənni isə azərbaycanca keçirilir.
Həsən bəy özü rus dili və hesab öyrədərmiş, o, məktəbə peşəkar müəllim kollektivi yığmışdı.
Həsən bəy məktəbə lazım olan tədris vəsaitlərini Moskva şəhərində yerləşən “Qusman” firmasından, bir hissəsini isə Xarkov şəhərində yaşayan qohumu Cabbar bəy İldırımzadənin, Çingiz İldırımın köməyi ilə Rostovdan, Peterburqan gətirtdirərmiş.
Məlumatlara görə, Həsən bəy həm də elmi-tədqiqat işləri ilə də məşğul imiş.
Həsən bəy yaxşı at saxlamağı, at minməyi də bacararmış. O, ucaboylu, xoşsifət, azdanışan, çox alicənab bir insan olmuşdur.
Həsən bəy 1922-ci ildə vəba xəstəliyindən vəfat etmiş və Hacılı kəndində dəfn edilmişdir. Bəzi məbələrdə1916 – cı ildə sətəlcəmdən vəfat etdiyi göstərilir. Həsən bəyin haqqında danışdığımız bu faktlar mərhumun şəxsi arxivində geniş formada saxlanılır.
İLDIRIM BƏY SULTANOV
Qubadlı bölgəsində ən imkanlı bəy İldırım bəy Sultanov olub
Ata-babadan mülkədar olmuş, Məmər, Hal, Davudlu, Mahmudlu, Zeyvə kəndləri, Qızıldaş, Çayzəmi əraziləri İldırım bəyə məxsus idi. Sultanovların ulu babası Nəcəf bəy hələ farsların hakimiyyəti dövründə Bəxtiyarlı kəndində yaşayırdı.
İldırım bəy xeyirxaqlığı ilə, təhsilə önəm verməsilə seçilirdi.
İldırım bəyin üç oğlu var idi və onların oxumasında çox maraqlı idi.
Dövrünün ən varlı bəyi olmaqla yanaşı insanların savadlanmasında çox zəhmətləri olmuşdur. Qubadlıda ilk məktəbin açılmasının yaradıcılarından olmuşdur.. Belə ki,1882 ci ilin may ayında Qubadlıda məktəb açdırmaq üçün Qazi Həsənlə birlikdə Yelizavetpol quberniyasının mərkəzi Yelizaetpol şəhərinə getmiş. Məktəbin açılması üçün lazımı sənədləri qubernatora təqdim etmiş, məktəbin açılması üçün razılıq əldə olunmuşdur.
Məktəbin təşkilində, binanın, dərs vəsaitinin, müəllimlərin gətrilməsində böyük xidmətləri olmuşdur.
Öz övladları ilə bərabər, yaxın qohumların da övladlarının oxumasına köməklik etmişdir.
ÇİNGİZ İLDIRIM OĞLU SULTANOV
“Çingiz İldırım bəşər deyil, oddur, alovdur, ildırımdır”
Maksim Qorki
Çingiz İldırım Zəngəzurun Qubadlı bölgəsində doğulmuşdur (1890-cı il). Atası İldırım bəy dünya malında gözü olmayan, idraklı, insaflı, həm də ayıq düşüncəli, arif bir kişi olmuşdur. İldırım bəyin üç oğlu var idi və onları oxutmaq istəyirdi. İlk təhsilini doğulduğu Qubadlı bölgəsində alan Çingiz 1898-1905-ci illərdə Şuşa məktəbində, 1906-09-cu illərdə Vladiqafqazda orta məktəbdə oxuyur. 1916-cı ildə Petroqrad Politexnik İnstitutunun dağ-mədən şöbəsini bitirib mühəndis-metallurq diplomu alır. 1917-ci ilin axırınacan Petroqraddakı “Ayvar” zavodunda mühəndis işləyir. Və elə bu şəhər də onu inqilaba sarı sürükləyir, fevral burjua inqilabı çar hökümətini devirir və bu cavan oğlan da istər-istəməz dönüb “yeni dünyanın adamı” olur.
1918-20-ci illərdə daşnakların (başçı general Andronik Ozanyan, Dro, Njde və s.) Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirmək səylərinə qarşı Çingiz İldırım Laçın, Qubadlı ərazisində xeyli iş aparır. O, bu ərəfədə dəfələrlə Qubadlıda, Əliyanlıda, Kürdhacıda, Məzməzəkdə və s. kəndlərdə olur, təşkilatlanma işləri aparır. Sarıyataqlı artilleriyaçı mayor İsmayıl Abışovun general Xosrov bəy Sultanov tərəfindən Şuşaya çağırılıb ermənilərə qarşı cəbhəyə komandir təyin olunması da Ç.İldırımın təşəbbüsü ilə olmuşdur. Elin dərdini çəkəcək insanlara başa salır ki, Andronikin başçılıq etdiyi erməni hərbi hissələri Gorusda, Xinzirəkdə, İrsəvənnikdə, Dığda, Gərəvincdə və digər kəndlərdə yerləşiblər. Və istənilən vaxtda ermənilər Qubadlıya, Laçına hücuma keçə bilərlər. Ç.İldırım deyirmiş ki, bu sözü məsuliyyətimlə deyirəm ki, yəqin bilin ki, hücum gözləyirik, bunu bizə erməni agentlərimiz xəbər verir. Bəli, sonralar oxuyub öyrənirik ki, həqiqətən, Ç.İldırımın, Xosrov bəyin Ermənistanda (Gorusda) ermənilərdən agentləri varmış. Bunu 1919-cu ilin yanvar-mart aylarında Şuşa Quberniyasından Mərkəzə göndərilən teleqramlar da bir daha təsdiq edir.
Çingiz İldırım (1920) Azərbaycan Müdafiə Naziri, Azərbaycan Hərbi Dəniz Donanması komandiri, Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasının və Dövlət Plan Komitəsinin sədr müavini vəzifələrində işləmişdir. Respublika Xalq Komissarları Sovetinin və MİK-in ərzaq vergisi üzrə fövqəladə müvəkkili, Naxçıvanda və Qubadlıda partiya-sovet işləri üzrə məsul təhkimçi, SSRİ Sindikatlar Şurası Azərbaycan bürosunun sədri, Ali Xalq Təsərrüfatı Şurası sədrinin müavini, Fövqəladə Hərbi Avtomobil Nəqliyyatı komissarı, Hava Donanması Cəmiyyətinin sədri, Azərbaycan Yükvurma Cəmiyyətinin rəisi, Azərbaycan xüsusi aviakimya idarəsinin sədri, Azərbaycan KP MK-nin, Zaqafqaziya Ölkə Partiya Komitəsinin, Azərbaycan və Zaqafqaziya MİK-lərinin daimi üzvü və s. vəzifələrdə işləmişdir
Kremldə 1933-cü ildə Azərbaycan KPMK-ya I katib vəzifəsini tutacaq namizədlərin müzakirəsi aparılan zaman, əlbəttə, Kreml Çingizin namizədliyindən yan keçə bilməzdi. Ç.İldırım və M.Bağırov Kremlə dəvət edilir, lakin Orconikidze, Beriya, Stalin səlahiyyətliləri Çingizin üstündən qara xətt çəkirlər. Ölkədə 1936-1938-ci illərdə repressiya dövrü başlayanda Rusiyada yaşayan, işləyən Ç.İldırım həbs edilir, atası çar hökuməti zamanında varlı olmuşdur səbəbi ilə güllələnir.
Çingiz İldırım dövrünün qabaqcıl ziyalısı olmuşdur. Ziyalılıq yalnız təhsillə formalaşmır, millətin, vətənin ağır zamanında ayağa qalxmaq, fəal mövqe tutmaq nəsildən gələn vətənə sevgi xüsusiyyətlərindəndir ki, Çingiz İldırım da bu ənənəni layiqincə yerinə yetirdi, bütün ömrünü vətənin müdafiəsinə həsr etdi.
Bəzi mənbələrdən oxuyuram ki, Çingiz İldırım bolşeviklərə qoşulub, onlaraın ideyaların dəstəkləyib. Bu düzdür ki, onun təhsil aldığı, işlədiyi yer bu şəraitə zəmin yaradıb. Ancaq onun həyat- fəaliyyətin izlədikcə bir bəy oğlu kimi həmişə zəhmətkeş xalqının yanında olmuş, o dövrün ən kəskin erməni vandalizmi, daşnakları ilə ciddi mübarizə aparmışdır. Bunun nəticəsi idi ki, onların qurduqları planlar nəticəsində xalq düşməni kimi güllələnmişdir.
CABBAR İLDIRIM
Çingiz İldırımın qardaşı Cabbar İldırım isə respublikamızın ilk ali təhsilli səhiyyə işçilərindən biri olmuşdur. 1920-ci illərin əvvəllərində respublika Səhiyyə Nazirinin müavini olmuş, sonralar da bir sıra məsul vəzifələrdə işləmişdir.
ŞAMİL İLDIRIM
Şamil bəy atasının vaxtsız vəfat etməsi ilə əlaqədar təhsilini davam etdirə bilməmiş.
CAHANGİR İLDIRIMZADƏ
Şamil bəyin oğlu, Çingiz İldırımın qardaşı oğlu Cahangir Şamil oğlu İldırımzadə 12 sentyabr 1929-cu ildə anadan olmuş, 1954-cü ildə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişdir. Cahangir müəllim bir sıra məsul vəzifələrdə çalışmış, müxtəlif illərdə “Azərnəşr”in redaktoru, MK-da Mətbuat və radio-televiziya bölməsinin təbliğat-təşviqat şöbəsinin rəhbəri, Nazirlər Sovetində şöbə rəisi, Azərbaycan Dövlət Mətbuat komitəsinin sədri işləmişdir. C.İldırımzadə 1981-ci ildə Respublika Nazirlər kabineti yanında mətbuatda və digər informasiya vasitələrində dövlət sirrlərinin mühafizəsi ilə məşğul olan idarənin rəisi olmuşdur. O, IX və X çağırış Respublika Ali Sovetinin deputatı seçilmiş, “Əməkdar Mədəniyyət İşçisi”, “Qırmızı Əmək bayrağı” ordenləri və “Fədakar Əməyə Görə” medalı ilə təltif edilmişdir.
OULAM HƏMİD OĞLU SULTANOV
Qulam Həmid oğlu Sultanov 1901-ci ildə keçmiş Zəngəzur qəzasının Danzaver kəndində, varlı sahibkar ailəsində anadan olmuşdur. Danzaverlilər Qubadlının Bəxtiyarlı kəndindən getmə idilər. Qulam Sultanovun nəsilləri Qubadlının Bəxtiyarlı kəndinin yaxınlığındakı Danzaver kəndini alaraq ora köçmüşlər. Qulam Sultanov da İsmayıl Sultanovun nəslindəndir. Nəzər Heydərov “Zəngəzur dağlarında” kitabında yazır: ”Danzaver, Mac, Ağbulaq, Qurdqalağı, Şamsız, Ağvanlı kəndlərinin əhalisi vaxtilə Qubadlıdan köç ediblər. Danzaverli Sultanovların Qafan mis mədənində payları olub”.
Qulam ilk təhsilini Qubadlı məktəbində almişdır. Məktəbin bir çox müəllimləri qadağalara baxmayaraq, dövlətçilikdə monarxiyadan daha üstün olan respublika dövlət üsul-idarəçiliyindən söhbət açar, yeniyetmələri Xarkov, Kiyev, Odessa, Peterburq, Moskvada və imperiyanın digər şəhərlərində təhsillərini davam etdirməyi məsləhət bilərmişlər. Qulamın da hələ aşağı siniflərdə oxuyandan Avropa ölkələrində təhsilini davam etdirmək həvəsi yaranır. O, Şuşadakı məktəbi əla qiymətlərlə bitirib təhsilini Peterburqda davam etdirir. Qulam Sultanov təhsilini başa vurub Bakıya qayıdır. Həmin illərdə Bakıda kino çəkilişi hələ böyük vüsət almamışdı, o, bu sahədə işləməklə yanaşı Moskvanın İqtisadiyyat İnstitutunu da bitirir. Sultanov XX əsrin 20-ci illərində Bakının partiya-sovet orqanlarında, sovet ordu hissələrində işləyir. Azərbaycan KP MK-nin I katibi olarkən S.M.Kirov Q.Sultanovu mahir natiq adlandırmaqla, onu da əlavə edib ki, Azərbaycanda Q.Sultanov kimi rus dilində səlis danışan ikinci bir şəxs yoxdur.
Q.Sultanov 1930-cu illərdən Bakı kino-foto sənayesi idarəsinin rəisi olmuş, 30-illərdə lentə alınan “Kəndlilər”, “Sevil”, “Bakılılar” filmləri onun rəhbərliyi dövründə çəkilmişdir. Qulam müəllim həm də nurlu ziyalı, yaradıcı şəxs idi. Ruhulla Axundovla çox yaxın dost və yaradıcılıq əlaqələri olmuş, K.Markısın “Kapital” əsərini hər ikisi birlikdə tərcümə etmişlər.
M.C. Bağırov Qulam Sultanovu şəxsən özü güllələmişdir. 1956- cı ildə məhkəmə prosesində Qulam Sultanovu və Məmməd Cuvarlinskini şəxsən güllələdiyini özü də etiraf etmişdir.
Abbas Ağalarbəy oğlu Sultanov
Abbas Ağalarbəy oğlu Sultanov 1885-ci ildə Qubadlı kəndində, bəy ailəsində anadan olmuş, 1915-ci ildə Qori seminariyasını bitirmişdir. Həmin ildə Kiyev Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olmuş, 1917-ci ildə fəal inqilabi fəaliyyətinə görə universitetdən qovulmuşdur. 1917-ci ildən partiya üzvü olmuş, sonradan Qubadlıya qayıdan Abbas bəy Zəngəzurda inqilabi iş aparmışdır.
Azərbaycan Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra Zəngəzurda İnqilab Komitəsinin sədr müavini, Nəzər Heydərovdan sonra Qubadlı qəza Partiya Komitəsinin birinci katibi, Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığında şöbə müdiri, Qaradonlu Rayon Partiya Komitəsində katib, Baş Siyasi Maarif İdarəsinin sədri, 1932-1937-ci illərdə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutunun direktoru işləmişdir (Gəncə).
1937-ci ildə M.Bağırovun qərarı ilə həbs edilərək güllələnmişdir.
Bağırov Qubadlıdakı söhbəti unuda bilməzdi, o, Əliyanlı Nəriman bəy Mehdiyevi həbs edib güllələmək üçün Şuşa həbsxanasına göndərmək istəyəndə Abbas Sultanov etiraz edərək demişdi ki, biz Nəriman bəyi işlə təmin edib bütün əliyanlı qaçqınlarında hökümətə inam yaratmaqla onu üzə çıxarmaq istəyirik. M.Bağırov bu vaxt demişdi ki, sən raykom katibi olduğun halda, bandit başçısını müdafiə edirsən. Səni bu vəzifədə saxlamaq olmaz.
CƏLİL BƏY SULTANOV
Cəlil bəy Sultanov Hacılı kəndindən olub, ixtisasca aqranom olmuş.
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyət dövründə Zəngəzur qəzasından parlamentin üzvü seçilmişdir.
Cəlil bəy Sultanov parlamentin üzvü olaraq xalqın müdafiəsinə qalxmış, erməni daşnaqlarına qarşı mübarizə edərək, teleqramlar vuraraq yerlərdəki vəziyəti xəbər verərək, kömək edilməsin tələb edərmiş.
YUSİF BƏY SULTANOV
1860- cı ildə şuşa qəzasının zəngəzur sahəsinin püsyan nahiyəsinin bəxtiyarlı kəndində anadan olmuşdur.
Yusif bəy Sultanov 1918- 1920 –ci illərdə Şamaxı qəzasının Mədrəsə sahəsinin pristavı olub.
YUSİF BƏY Sultanovun zəhmi, zabitəsi sayəsində türk- müsalman qırğınının qarşısını alıb. Bu sahədə böyük xidmətləri olmuşdur.
Yusif bəy 1899 –cu ildə kollec qeydiyatçısı, titulyar müşavir çinlərinə layiq görülmüşdü. O, lll Aleksandır, lV dərəcəli Şire- Xurşid ordenləri ilə təltif olunmuşdur. 1905- ci il rus- yapon müharibəsində iştirak etmiş, medal almışdır.
Yusif bəy Qafur ağa Səmədovun qızı, Fətəli xanın nəvəsi ilə ailə qurmuşdur.
Bahadur bəy adlı oğlu, Gövhər, Şeyda, Rübabə xanım adlı qızları var idi.
SULTAN SULTANOV
Sultan Qəhrəman oğlu Sultanov 1870-ci illərdə bəy ailəsində dünyaya gəlmişdir. Atası Qəhrəman bəy (O, tanınmış dövlət xadimi Çingiz İldırımın atası İldırım bəyin qardaşıdır) özünə məxsus torpaq sahəsi, sürüləri, ilxısı varmış. Sultan bəy özü çox zəhmətkeş, dövrünün çox məlumatlı şəxsi idi. O, ərəb, fars və rus dillərində səlis danışır, ədəbiyyatımızı, tariximizi dərindən bilirdi. Elə ona görə də məntiqli, duzlu-məzəli söhbətlərini dinləyən, ona qulaq asmaqdan yorulmazdı.
Başqa bəylər kimi, sovet rejimi dövründə onun da mülkü əlindən çıxmışdır. O, sovet qanunlarına tabe olmuş, müxtəlif sahələrdə çalışmışdır. O, buna məcbur idi, həm öz ailəsi, həmdə erkən rəhmətə getmiş kürəkəni Əli bəy və bacısı Tovuz xanımın kiçik yaşlı dörd övladı da onun himayəsində idi. Uzun illər məsul vəzifələrdə işləyən Xasay Əli oğlu Şahmuradov Sultan bəyin bacısı oğludur. Xasay Şahmuradovun qızı Mahirə xanım Əliyeva Qubadlı rayonundan ilk qadın elmlər doktoru, professordur.
Sultan Sultanov keçən əsrin 20-ci illərində uzun müddət rayonda “Komxoz”un müdiri işləmişdir. İşlədiyi müddətdə tabeçiliyində olanlara atalıq qayğısı göstərir, rayonun abadlaşması üçün maksimum işlər görür, rayon qəsəbəsində, kəndlərdə məktəblər, yaşayış binaları, inzibatı binalar, eləcə də iaşə binaları, Həkəri və Bərgüşad çaylarının üstündən körpülər tikdirmişdir. Raykomun, prokurorluğun, kombinatın köhnə binaları, Qubadlı qəsəbəsindəki Muradxanlı, Alaqurşağdakı məktəb binaları onun vaxtında istifadəyə verilmiş, Qubadlı qəsəbəsinə Xələc kəndindən gələn dəmir su borusu da onun təşəbbüsü ilə çəkilmişdir.
Sultan bəyin həyat yoldaşı Gülüm xanım Əhməd bəyin qızıdır. Xudayar xanın oğlu Əhməd bəy Zəngəzurda, Qarabağda var-dövlətinə görə seçilirdi. Əhməd bəyin bacısı Minə xanım böyük filosofumuz Həsi Abdullayevin anasıdır. Qubadlıda olan polis şöbəsinin köhnə binası Gülüm xanımın dayısı İsgəndər bəyə məxsus idi.
Sultan bəy 14 noyabr 1975-ci ildə vəfat etmişdir.
TOFİQ SULTANOV
Tofiq Sultanov Danzaverli Sultanovların nəslindən olub, məlum səbəblərdən Beyləqan (vaxtı ilə Jdanov deyilən) rayona köçmüşlər.
Tofiq müəllim savadlı, bacaraqlı insan kimi həm Mildə, həm də nazirlik sistemində bacarıqlı kadr kimi tanınmışdır.
ƏNVƏR HƏSƏNOV- SULTANOV
Ənvər müəllim 60- cı illərdə Novlu məktəbində müəllim, sonra Göyərcik kənd 8- illik məktəbində drektor işləyib. Qubadlıda Ənvər müəllimin intellektindən, mərdliyindən və səxavətindən həmişə danışardılar.
Ənvər müəllim danzaverli sultanovların nəslindəndir. Elə familyası da Sultanov olub.
Oülam Sultanovun “Xalq düşməni” çıxmasından sonra M. Bağırovun Qubadlı- Zəngəzurun sultanlarına qənimindən sonra yerli hökumətin təkidilə familyaların dəyişiblər.
***
Hələ talelərindən çox da xəbərimiz olmayan, bəlkə də həyatlarını xalqının rifahına, erməni vandalizminin məhvinə sərf edən nə qədər soydaşlarımız olub. Tarixi varaqlamaq, olanları yazmaq, unutmamağa qoymamaq hər kəsin insanlıq borcu olmalıdır.
Bu baxımdan Hacı Nərmanoğluya bu axtarışları, əziyyətləri üçün təşəkkür edirəm.
“Mərkəzi Zəngəzurun Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar verilmişdi və bu qərarın icrasına mane olan hər kəs aradan götürülürdü. Zəngəzurda real güc, nüfuz , etimad sahibi olan , bununla birlikdə həm də bölgənin tamamılə qopararaq Ermənistana Birləşdirilməsi qarşısında ən böyük maneə olan Sultanovların vəzifədən götürülməsi lazım idi. Yerli kominstlərin Ermənistan Komminst Partiyası Mərkəzi Komitəsinə müraciəti əsasında İrəvandan Nəriman Nərmanovun adına gələn tələb dərhal eynilə icra olunması N. Nərmanovun dərkanarı ilə Xalq Daxili İşlər Komisarı Həmid Sultanova tapşırılır.28 mart 1921 –ci il tarixli, 477 N-li həmin məxfi məktubda yazılmışdır:
“ Ermənistan KP MK- nin sədri sizdən xahiş edir ki, təcili olaraq Zəngəzur mahalının Azərbaycan hissəsinin Qubadlı qəzasından aşağıdakı əksinqlabçılar təcili olaraq geri çağırılsın:
1) Xudabaxış bəy Sultanov (İnqlab komitəsinin sədri), 2) Aslan bəy Sultanov (qəza milis idarəsinin rəisi), 3) Behbud bəy Sultanov ( istintaq komissyasının üzvü) , 4) İsrafil bəy Sultanov ( baş milis işçisi, yəni qəza milis idarəsinin cinayət axtarış şöbəsinin rəisi), 5) İsfəndiyar bəy Hocaxanski ( qəza milis idarəsinin sahə müvəkkilləri şöbəsinin rəisi) “
( Hacı Nərmanoğlu “ Zəngəzur” 2018 )
P,S,
Göründüyü kimi Sultanovlar nəsli böyük bir dövrü əhatə etməklə yanaşı, geniş bir şəcərəyə məxsusdur.
Çox istərdim doğma Qubadlılar eşidib- bildikləri insanlar haqqında məlumat versinlər. Eyni zamanda Sultanovlar nəslinə məxsus olanlar özlərin tanıtsın, tanıdıqları insanlar haqqında məlumat versinlər.
Bədəlova Tahirə, 19.09. 21
https://www.facebook.com/profile.php?id=100003498253654