Erməni xisləti haqqında dünyanın bir çox alim, filosof və yazıçıları tərəfindən fikirlər bildirilib. Amma bu millətin tarixi, mahiyyəti, mədəniyyəti haqqında əsl həqiqəti hamıdan dəqiq, incəliklərinə qədər açan ermənilərin öz tanınmışları olub.

 Həmin fikirlərdən bəzilərini təqdim edirik.

Yeğişe Çarens (şair): “Bizdə riyakarlıq hələ ana bətnində olarkən yaranır”.

Ovanes Tumanyan (yazıçı): “Həqiqi qurtuluş daxildən başlanmalıdır, biz ermənilər isə daxilən xəstəyik”.

Qevorq Aslan (tarixçi): “Ermənilər harada çörək boldursa, oranı özlərinə vətən hesab edirlər”.

Kerovb Patkanov (tarixçi): “Ermənilər bəşər tarixində heç zaman hər hansı bir rol oynamayıblar”.

Manuk Aqabekyan (dilçi, ədəbiyyatşünas): “Erməni xalqının kökləri haradadır, bura necə, nə vaxt, haradan və hansı yollarla gəlib, bizdə bu barədə dəqiq və aydın məlumat yoxdur”.

Xaçatur Abovyan (yazıçı): “Lənətəgəlmiş türk dili sanki Tanrının xeyir-duasını alıb... Bütün bayramlarda və toy mərasimlərində biz ermənilər türkcə oxuyuruq. Dilimizin ən azı 50 faizi türk sözlərindən ibarətdir. Azərbaycan sözləri dilimizə o qədər daxil olub ki, bizdə mahnılar, şeirlər, atalar sözləri türk və azərbaycanca səslənir”.

Levon Daleqyan (tarixçi): “Ermənilər öz milli varlığı ilə bağlı birbaşa türklərə borcludurlar. Əgər biz bizanslılar və ya digər avropalıların arasında yaşasaydıq, erməni adı ancaq tarix kitablarında qalardı”.

Qazaros Ağayan (şair, yazıçı): “Bizim aşıqların şeirlə söylənən dastanları yoxdur, bu dastanların hamısı azərbaycancadır. Azərbaycan bayatılarından istifadə etməyimizin səbəbi budur ki, bu dildə istədiyin qədər ikimənalı və çoxmənalı sözlər var. Erməni xalqı və aşıqları türkcə danışmaqda heç bir çətinlik çəkmirlər – bu dil ermənilər üçün doğmadır. Ona görə də biz türkcə oxuyuruq”.

Çevorq Qostanyan (ədəbiyyatşünas): “Bizim aşıqların erməni dilində şeiri, dastanı yoxdur, hamısı sırf türk dilindədir”.

Avet Terteryan (musiqişünas): “Ermənilər ünsiyyətdə və danışıq dilində həmişə Azərbaycan atalar sözləri və məsəllərinə müraciət ediblər”.

Edvin Arustamyan (dilçi): “Azərbaycan atalar sözləri və zərb-məsəllərinin çoxu ermənilər tərəfindən erməni dilinə tərcümə olunmadan istifadə olunur. Çünki Azərbaycan sözlərinin dərin fəlsəfi mahiyyəti tərcüməyə gəlmir”.

Canet Nalbandyan (ədəbiyyatşünas): “Həmişə təmiz erməni sözü eşitmək istəmişəm, amma təəssüf ki, bu günə qədər eşidə bilməmişəm”.

Perç  Proşyan (folklorşünas): “Erməni kişilər türk bayatılarını dinləyib türkcə ağlayırlar, qadınlar isə öz iniltiləri ilə onları müşayiət edirlər".

Arakel Babaxanyan (dilçi): “Erməni aşıqları həyatı tərənnüm edərkən Azərbaycan dilinə üstünlük verirlər. Çünki Azərbaycan dili erməni dilindən daha zəngindir”.

Qeqam Tarverdiyan (folklorşünas): “Erməni aşıqlarından topladığım şeirlərin müəyyən hissəsi sırf Azərbaycan dilindədir”.

Nikoqayoz Tiqranov (musiqişünas): “Aleksandr Spendiarovun not kitabçasında çoxlu sayda deyimlər, muğamlar var: “Mahur”, “Rast”, “Çahargah”, “Şüştər”, “Kürd Şahnaz”... A.Spendiarov bu mənbələrin əksəriyyətindən öz əsərlərində də istifadə edib. Ermənilərin qulaqları tar və kamança səsi ilə dolub”.

Aram Xaçaturyan (bəstəkar): “Mən Azərbaycan aşığıyam!”

• Levon Panos Dabaşyan: “Türkiyə tarixində ermənilərə qarşı soyqırımı deyilən bir şey qəti şəkildə olmayıb.”
• Erməni yazıcısı Boryan: "Daşnak komitəsi Rusiyanın imperialist əməllərinə xidmət etmək üçün yaradılmışdır.”
• Qaregin Njde: “ermənilərin də bir siyasi kursu var. Bu siyasi kursun uğur qazanması üçün, dünyadakı bütün türklər məhv edilməlidir. Hər bir erməni ömrünün sonuna qədər türklərə nifrət ruhunda tərbiyə olunmalıdır. Və bu nifrət bütün türklərin məhv edilməsinə yönəlməlidir”.
• Zori Balayanın “Ocaq” kitabından: “1828-ci ildə məşhur “Türkmənçay” müqaviləsi olmasaydı, Qriboyedov və Abovyan olmasaydı, rus əsgərləri olmasaydı, bu gün müasir kənd və şəhərlərə çevrilən yüzlərlə yeni yaradılan erməni ocaqları olmayacaqdı”.
• Amerikalı erməni yazıçısı L.Z. Sürməliyanın “Xanımlar və cənablar, müraciətim sizədir” kitabından: “Dünya ictimaiyyəti qarşısında məmnunluqla ifadə edə bilərik ki, biz ermənilər yüz illər boyunca türklərlə qardaş kimi yaşamışıq. Adət-ənənələrimiz, yeməklərimiz, mahnılarımız baxımından bir-birimizə o qədər qaynayıb qarışmışıq ki, sanki bir cəmiyyət olmuşduq. Türk-erməni qardaşlığı XI əsrdən başlanır.1064-cü ildə bizanslılar erməniləri qırıb çatmaq istəyəndə biz

türklərin himayəsinə sığındıq, türklər bizi qorudular… Reallıq budur ki, biz burada Türkiyədə kilsə və məktəblərimizdə hər cür mənasız kinlərdən uzaq, azad bir cəmiyyətdə yaşayırdıq”.

• Torqom Stepanyan, yazıçı: “Daşnak nümayəndələri ətraflarına çoxlu könüllü silahlı dəstələr yığaraq müharibə gedən türk ərazilərində qadın, uşaq, qoca və əlilləri amansızcasına doğrayıb tökürdülər”.
• A.Lalayan 1918-20-ci illərdəki qırğınlar haqqında: “Biz ermənilər din qardaşlarımız olan xristianların zəhərli vədlərinə inanaraq böyük türk düvlətinə qarşı üsyan etdik, daha doğrusu vətənə xəyanət etdik. Unutmayaq ki, türklərin düşmənləri bizim də düşmənimizdir”.
• Levon Dobbağyan, jurnalist: “Ara bir az sakitləşən kimi Şuşanı yenə gördüm. Şəhərin türk məhəlləsində daş-kəsək yığınlarından başqa bir şey qalmamışdı. Bütün evlər yandırılmış, onların sahibləri isə öldürülmüşdü. Eyni hal Xankəndindəki türk məhəlləsinin də başına gətirilmişdi… Bakıda ermənilər ingilislərin yardımı ilə bu böyük neft şəhərini ələ keçirdilər və şəhərin türk əhalisindən 25.000 nəfərini qırdılar”.
• Ohanes Apresyan, “İnsanlar belədir. 1918-1922-ci illər Azərbaycan hadisələri bir erməninin xatirələrində”n: “24 aprel Beyrutdakı erməni kilsəsi tərəfindən genosid günü kimi elan edilməsi hamımızı dərin kədərə qərq etdi. Çox yaxın bir keçmişdə Türkiyənin xarici işlər naziri Qabriel Noradunkyan deyildimi? İmperiya dövründə maliyyə və xəzinə naziri Hakop paşa deyildimi? Poçt və teleqraf naziri Oskan əfəndi deyildimi?…Ey qafillər, siz hansı keçmişdən danışırsınız? Biz hansı keçmişi unutmuşuq? Keçmişdə heç bir soyqırım hadisəsi olmayıb. Dövlətin qanunlarına qarşı çıxan bütün vətəndaşlar kimi ermənilərə o zaman qanunlara uyğun olaraq bəzi cəzalar verilmişdir, vəssalam !”
• Hakop Keşişyan, tacir: “Daşnaklar Şərqi işğal etməklə qabağa düşüb rus burjuaziyasına yol açır, onun proqramını həyata keçirir, onun yanında əsl buyruqqulu rolunda çıxış edirdilər”.
• B. Ananikyan “Daşnaksütyun ideyasının iflası” kitabından: “Mən ermənilərin yaşadığı bir çox yerləri gəzmişəm. Daim xalis erməniyə aid olan bir şey duymağa çalışmışam. Təəssüf ki, bu arzum indiyə qədər yerinə yetməyib”.
• M. Nalbandyan: “Erməni soy adlarının yalnız 26,3 faizi orijinal erməni dilindən yaranmışdır. Qalan ad və soyadların 194-ü fars, 113-ü türk, 111-i ərəb, 60-ı yunan, 54-ü yəhudi, 44-ü də digər dillərdən götürülmüşdür...Erməni dilində 4200-dən çox türk sözü vardır. Türk, fars, ərəb, assur-babil, yunan, gürcü və həmçinin təmiz hindavropa mənşəli sözlər çıxıldıqdan sonra erməni dilində ermənilərə aid olan beş minədək söz qalır”.
• R.A.Açaryan: “Ermənistanda olan 2310 kəndin iki mindən çoxunda Azərbaycanlılar yaşayırdı. XIX əsrin əvvəllərində İrəvanda yaşayan 10 000 nəfər əhalinin 7000 nəfəri Azərbaycanlı idi. 49 bəy, sultan, məlikdən 41-i Azərbaycanlı idi.”
• Erməni yazıçısı M.Şaqinyanın ermənilərə müraciəti: "Siz bələkdəki körpənizə mütləq bildirin ki, türk onun düşmənidir. Onların ərazisində torpaqlarımız var".
• Şairə Silva Kaputikyan: "böyük Ermənistan" yaratmaq üçün türkü son nəfərə kimi qırmalısan,...türk öldürməyən erməni bizdən deyildir." "Sən türk öldürməkdən həmişə qürur duymalısan".O, ədəbi qəhrəmanı Aşota həsr etdiyi əsərdə yazırdı: "Mənim qılıncımdan türk qanı axıb töküləndə, mən onu tapdayanda rahat olacağam".
• Artunyan: "Türk öldürməyən erməni öz əli ilə özünü öldürsün."
• Erməni tarixçisi Gevorq Aslanın "Ermənistan və ermənilər" (1914 il) əsərindən: "Ermənilərdə dövlətçilik olmamışdır. Onlarda Vətən hissi yoxdur və siyasi tellərlə bağlı deyillər. Erməni vətənpərvərliyi yalnız yaşadıqları yeri ilə bağlıdır. Müasir Ermənistanın ərazisi ermənilərə deyil, azərbaycanlılara məxsusdur. Məhz bu səbəbdəndir ki, böyük Ermənistan ərazisində olan coğrafi adların əsas hissəsi azərbaycanlılara məxsusdur.”
• Erməni publisisti Vahe Avetyan özünün Facebook səhifəsində yazır: “Əziz qonşularımız, azərbaycanlılar. Mən Xocalıda yüzlərlə insanın soyqırıma məruz qalmasında ermənilərin də iştirak etdiyinə görə sizdən üzr istəyirəm. Sizi inandırıram ki, nə məni, nə dostlarımı və nə də yaxınlarımı qatil, adamyeyən və sadist kimi yetişdiriblər. Əmin olun ki, Ermənistanda nə vaxtsa qanuni xalq

respublikası qurulsa, o vaxt mənim ölkəm bu cinayətin araşdırılması üçün mümkün olan hər şeyi edəcək və bu işdə əli olanların hamısı mühakimə olunacaq. Mən düşünürəm ki, dünən törətdiyi genosidi boynuna almayan və haqq qarşısına çıxmağa mənliyi və cürəti çatmayan bir xalqın yüz illər əvvəl ata-babalarının başına gətirilən genosidə görə dünyadan ədalət tələb etməyə mənəvi haqqı çatmır”.

Toplayan:     Hacı Nərimanoğlu