Mir Həmzə Seyid Nigari Qarabaği: şair, mücahid şeyx ( Mövludunun 220, vəfatının 140 illiyinə)
Mir Həmzə Seyid Nigari Qafqaz və Anadoluda məşhur olan, şeirləri iki əsrə yaxın sevilərək oxunub əzbər söylənilən ədəbiyyatın təsirli, nəqşibəndi təriqətinin təsirli şeyləri, kamil mürşidləri, əsrlərdir türkün varlığına qənim kəsilmiş hakim rus rejiminin fəallığına qarşı mübarizə.
Şeyxin dini görüşlərinin təşkilini təşkil edən bu məşhur kəlamı Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan və Dağıstanda dillər əzbərdir, araşdırma inanclı insanın dini baxışlarına yön verməkdədir:
Allahı, Məhəmmədi və aliyi sevən dustanız,
Nə sünniyiz, nə şiə, biz xalis məktəbimiz.
Çar yarıiz, zirə ki Mustafanın
Dustinə dustiz, vallah, xəsmaninə xəsmaniz.
Seyid Nigarinin farsca, türkcə divanları Tiflisdə (1908), İstanbulda (1884, 1911) nəşr edilmişdir. 2010 Bakıda "Elm və Təhsil" nəşriyyatında 824 səhifəli Divan”ı (məqalədə konfransa gətirilən şeirlər bu divandan alınıb-HN) və 2012-ci ildə 408-ci ildə “Nigarnamə”si nəfis Azərbaycan nəşriyyatında nəşr olunub, haqqında televiziya verilişləri, sənədli filmlər çəkilib, elmi ədəbiyyatlar, elmi əsərlər, kitablar təhlil etdi öz fikirlərinə belə yekun vurur: “ Bu gözəl şeirlər Mirhəmzə əfəndinin alitib və hürriyətpərəst olmasına şəhadət verir” . Dilbazov Vahidi, Qazi Osman Əfəndi, Hacı Zəkəriyyə Əfəndi, Hacı Teyyub Əfəndi, Hacı Teyyub Əfəndi, Hacı Mustafa Əfəndi, Hacı Mustafa Əfəndi və başqaları.
Keçən əsrdə Şeyxin dini və ədəbi bir müddət ərzində onun soyundan gələn Qubadlının Mirlər kəndinin fəaliyyəti (Şeyxin Mir özü də bir dəfə bu kənddə yaşayıb) mərhum Mir Sədi Ağa və oğlu Məhəmməd Ağa, hazırda nəvəsi Mirsədi Mirlər xüsusi yer tutur.
Mir Həmzə Nigarinin türkcə və farsca divanı, Muhyiddin Ərəbinin “Fütuhati-məkkiyyə” əsərinə yazdığı Təvzihat, “Mənaqibi”, “Fütuhati-Məkkiyye”, “Həştbehnamə”, “Nigarnamə” və “Saqinamə” adlı əsərlərdə mənsub olduğu nə qədər aydın görünürdü, tarixi. Onun ərzuzunun müxtəlif bəhrlərində janrda şeirləri klassik Şərq ədəbiyyatına, fəlsəfəsinə, islam mütəfəkkirlərinin əsərlərinə dərindən bələd olduğunu, geniş mütaliəsinin, poetik təfəkkürünün geniş yayılmasıdır. Sədi, Hafiz, şeirlər toplularına Füzulinin, Nəbatinin poetik dünyasına dərindən təsir edən Nigari ən çox onlardan təsirlənmiş, əruz vəznində bitkin qəzəllər, divan kimi, heca vəznində, xalq şeiri üslubunda da şeirlər gəlib, ondan həm ədəbi, həm də xalq arasında geniş şöhrət qazanıb, şeirləri dillər, həm də xalq arasında geniş şöhrət qazanıb. Nəzirələr yazıblar.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Mir_Hamza_Nigari olaraq başqa tədqiqatlar, arxiv sənədləri ilə üst-üstə düşür: “ Mir Hamza Nigârî Efendi, 1805-ci ildə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində Zengezur ilçesinin Cicimli köyündə doğulduğu yerdir . Ocağına çox mürid toplanmışdır Sam ve Kudusu de ziyaret edərək Amasyaya dönmüşdür Kalmış buradan İstanbul a getmişdir orada padişah ilə görüştüğünü söyləmişdir.
Mirzənin doğum tarixi bəzi əlavələrdə fərqli il qurulmuşsa də, "Türk Ensiklopedisi", az.wikipedia.org, tarixvebilgi, ayb.net və digər materiallar, çoxlu tədqiqatçılar onun 1805-ci ildə doğulduğunu, 1885-ci il sentyabrın 29-da 80 yaşında vəfat etmişlər.
Fəxrəddin Ağabali “Hümayi-Ərş” adlı əsərində mürşidi olan Şeyxin həyatı haqqında ətraflı məlumat verib, görkəmini, sifər cizgilərini, xüsusi incəliklərinə qədər təsvir edib. Nigarinin yaşadığı portretini də türk rəssamı Mustafa Saçlı 1933-cü ildə bu təsvirlər və onu şəxsən görüb tanıyan başqalarının çıxışlarına əsaslanaraq çəkib: “ Fıtrı istidadı onu yalnız öz gözünü göstərmiş olan bu orta boya yaxın, dolgun denədə sevə bilmiş, açıq simali bir malik idi. ekşit olduğu görülməmişdir.
Şeyx şeirlərində Qarabağın əsil nəcabətli seyidlər məskəni Cicimli kəndində (Laçın rayonu) doğulduğunu və Peyğəmbər soyundan dəfələrlə yazıb:
Ze gülzari-nübüvvət rast səbze,
Cəcümlü ibn Paşa Mir Həmzə.
...Nəsli-İsmailsən, əsli-ərəbsən,
Əli-Məhəmmədsən, əlinəsəbsən,
müntəxəbsən, silsileyi-zəhəbsən,
Ey Seyyid Nigari, ey Qarabaği.
Türkiyə qəzetlərindən olan “Bu gün”ün 21 iyul 2013-cü il tarixli geniş redaksiya məqaləsində “Ulusalcıların babası peyqəmbər soyundan” başlıqlı yazıdan: “Geçen həftə itirən milliçilərin məşhur adı Prof. Dr. Hayrünnisa Xanımın oğluydu .
O da ailə məlumdur ki, Nigari ilk dini təhsilini Şəkinin Dəhnə kəndində Şikəst Abdulla əfəndinin mədrəsəsində davam edib, doğulduğu Cicimli kəndinə qayıdıb bir məktəbdə müəllimlik edib, onu daim düşündürən çoxlu suallarına cavab ala bilməyib, bu nədənlə narahat olub, yuxusunda onu yanına çağıran Kürdəmirli İsmayıl İsmayıl. Mir Həmzə mürşidi İsmayıl əfəndi yazıb: “Hər nəfəs haqqındai Məsih nəfəs, hər nəzəri nəziri-kimya...” .
1834-Cü Iild Ələ Əyə Əyə Əyə Əyə Əyə Əyə Əyə Əyə Əyə və Əya Əyə Əya Əyə Əyə və Əyə Xeyx, Xeyr Də xalqi Rusiyaya Qarşı Ayğa və Qayışığa Geri qayıdır.
O, Qarabağ, Şəki xanları ilə gizli qurub, Şuşadasay xanla, başqa Xasələrlə dəfələrlə görüşüb.
Ünsiyyətdə nüfuzlu olduğu, imkanlı şəxslərə xristian bir məmləkətin - Rusiya itaətində olmaq hər iki dünyada böyük günah olmasını anladıb, xeyli tərəfdar toplayıb. Fars, rus başbilənləri digər tərəfdən Qafqazda daim sünni-şiə ayrı-ayrılıqda salmaq yönündə məkrli fəaliyyətlərdə nə qədər ciddi, təhlükə saydıqlarından Mir Həmzəni izləyib təqib etdi.
XIX əsrin ortalarında Qafqazda rus istilasına qarşı meydana gələn Cihadın ilk ideya müəlliflərindən biri Mir Həmzə olub. Ruslar onu üçün Şeyx Şamil uzun müddət sayıb, daima son təhlükə çalışıb, Allahın izni, sədaqətli qorumaları, müridlərinin sayıqlığı ilə salamat qalıb, namərdlərə işarə verməyib.
Şuşadakı Xan sarayına yerləşmiş rus xəfiyyələri onun Şəki xanlığında vəziyyətin vəziyyətini necə qiymətləndirirdilər, bir əqidə yoldaşı tutulsa da, Mir Həmzə müridlərinin alətləri ilə Arazı keçib özünü Təbrizə yetirib, rus, fars xəfiyyələri onu burada həbs edib, ancaq Osmanlı səltənət Osmanlı gizli saxlanması ilə orada saxlanılıb. ona, mühafizəsi təşkil olunub, yetərli qədər maaş kəsilib. Bir sonra xanımı və oğlunu da yanına gətirdib. Dəvət aldığı İstanbul sarayında hər cür maddi təminatlı vəzifələr təklif edilsə də, təmir yenidən bərpa olunub və yaxın olan Ərzuruma gəlib, 1867-ci ilə qədər Ərzurumda yaşayıb, həcc hadisəsində olub, Şam, Qüdsü gəzib, haqq dərgahına gəlib, Şeyxi Şirvanının vəsiyyəti davam edir. təsəvvüfi fəaliyyəti ilə də məşğul olub. Onun artan nüfuzu, nəqşibəndi təriqətinin sosial həm idarə dairələrini, həm də yaxın ətrafdakı digər məzhəb mənsublarını narahat edib, sultana çoxlu şikayətlər göndərilib, təzyiqlər səbəbi ilə bir qisim müridi ilə birlikdə Samsuna, sonra da Harputa sürgün edilib.
Mir Həmzə Nigari həzrətlərinin 1885-ci il sentyabrın 29-da vəfat edib, cənazəsi vəsiyyətinə uyğun olaraq Harputdan Amasyaya aparılıb, 7 gün sürən yolçuluqdan sonra Amasya gəlib çatan cəsədi məzara qoyulmaq üçün təkrar yuyulduğunda cisminin, üz-gözünün dağıdılması, heç bir kəsi yoxdur, onun kəsilməsi, heç bir kəsi yoxdur. pozulmaması var. mumiyalanmış olmasına dair məlumatlar də yoxlanıb, əsassızlığı aşkar olub, bu əhvalat qeyd olunub, İstanbul sarayına göndərilən rəsmi hesabatlarda əksini tapıb.
Həmzə əfəndinin müridi, Qazaxlı Hacı Mahmud əfəndinin səyi ilə Qarabağ, Qazax və Borçalıdakı müridlərdən toplanan ianə ilə türbəsi, türbənin yanında da bir məscid inşa edilib. Bu məscid Amasyada indi də “Azərilər” və “Şirvanlı camisi” adı ilə tanınır. 193 və 44-cü 44-cü maliyyə ilinə daxil olmuş, dəfələrlə baş vermiş zəlzələlər bu şəhərdəki bütün tikililər, o cümlədən, məscidləri uçursa da, “Şirvanlı camisi”nə xətər toxunmayıb. Son illər İstanbulda yaşayan Zəngəzur kökənli inanclı xeyirxah insanın vəsaiti məscid və ətrafı abadlaşıb.
Amasyada Qarabağ, Zəngəzur, Şəki, Şirvan, Qazax, Borçalı mahallarından taleyin hökmü ilə üz tutub pənah gətirən çox sayda dindarın müşahidə əsaslarından biri Şeyxin cismi uyuyan bu məsciddir.
İlahi eşq Nigarinin ilham mənbəyi, yaradıcılığının ana əsasları, baş mövzusudur. Mürşidi Şeyx İsmayıl Şirvani onun haqqında belə deyib: “Mir Həmzə ilahi eşqlə məhvi-vücud oldu.
Eyni fikri Türk ədəbiyyatı tarixçisi İskəndər Nigarinin divanlarından olan Pala Nigari adlı lüğətdə bir söz olsaydı, qarşı tərəfə 'eşq' yazılardı. Azərbaycanda hələ də analar övladlarına onun eşq şeirlərindən laylalar söyləyirlər”.
Yaradıcılığında Hz.Məhəmmədi, Hz.Əlini, Hz. Hüseyni, Hz. Ömər, Hz.Osmanı sevgi ilə vəsf edən Şeyx Mir Həmzə Peyğəmbər soyuna şəxs olan Əbu Süfyan, Yezid, Mərvan kimilərinə qəzəbini də ifadə edib, ömrünün sonunadək bu düşüncələrdə sabit qalıb. Nəqşibəndi təriqətinə cani-könüldən bağlılığı, bu yolda fəaliyyətləri səbəbi ilə Qafqazda sünni təbliğində, Anadoluda şiəliyin təbliğində ittiham olunan təzyiqlərə məruz qalmış, nüfuzunun genişlənməsindən qorxuya düşən ruhanilərin paxıllığı, hökumət orqanlarına basqılara ucbatından tez-tez Anadolunun idarə edilməsinə, dəyişməyə ehtiyac qalıb.
Təsəvvüf tərbiyəsini tamamlayıb kamil mürşid məqamına yetişən Şeyx həyat və yaradıcılığında Allah sevgisini hər zaman ən uca məqamda tutub.
Seyid Nigari sufi, təsəvvüf şairidir. Bu gün də keçmişdə olduğu kimi, Qafqazda, Anadoluda səma məclislərində mövləvi və nəqşibəndilərin ayinlərində, zikrlərdə Mövlana Cəlaləddin Rumidən sonra ən çox Seyid Nigarinin insanlara İlahi sevgisi bəxş edən şeirləri oxunur, ifa edilir, rituallarda səslənir.
Əlhəmdülillah, Əlhəmdülillah,
Söylər vücudum tamamən Allah.
Görsəm bir bəla, zikrim hüveydə,
Əlhökmü lillah, əlhökmü lillah.
Olmasın canım, olsam hər dəm
Fikrinlə, Allah, zikrinlə, Allah.
Sovet-B rejiminin meydan suladığı K Kəbədə sevilən yazıçımız İsmayıl Dəli Kür”də Nigarını xatırlamaq lazımdır.
Şeyxin dini görüşünün əsasında Allaha, Həzrəti-Peyğəmbərə (s.ə.s) və onun əhli-beytinə sonsuz məhəbbət durur. Əlavə şeirlərdə də könül verdiyi bu ulu məhəbbəti vəsf edib, özünün nəqşbəndi olduğunu da fəxarətlə birlikdə:
Nəsli-Məhəmmədi sevmək, qiymətləndirmək
Haqqın bizə başqa qaramətidir.
Əlmədəd, üftadəyəm, ya dəstgir,
Ya Məhəmməd, ya Əli, ya Nəqşibənd!
Göründüyü kimi Həzrəti Məhəmmədi (s.ə.s), Həzrəti Əli ilə birlikdə bu təriqətin yaradıcısı Bəhaəddin Nəqşibəndini də piri saydığını söyləyib.
Çoxlu şeir Kərbəla, İmam Hüseyn şəhadətliyini sevgi, ürək ağrısı ilə vəsf edib.
Kərbəla atəşi, ey vəh, cigərgahimdən
Baş verib, dil yağılar, sinə yanar, can ağlar.
Tək Azərbaycanda deyil, bütün islam aləmində bu gün ən qorxulu meyl islam hücumları ilə təriqətlərin kütləvi şəkildə barışıq-gətirilməsidir, digər təriqətlərə qarşı müqavimət göstərir, qütbləşmədir, islamın siyasilərə dəstək verməyə çevrilməsidir. Şeyx Mirhəmzə Nigarinin dini görüşləri, vəsiyyətləri müqəddəs islam dinimizin birləşdirici mahiyyəti, birliyə, bütünləşməyə, qardaşlaşmağa, güclənməyə vəsilədir.
Nigarin yarad iciliyinin ikinci esas yönelmesi eshqidir - sevib qovuşmadığı Nigara qarşi bitib tükenmeyen sevgisidir. Onların ilk görüşləri haqqında məlumatda şahid xatirələri qalır... Qarabağı nüfuzlu Qarapirim bəyinin qızı olan Nigar röyasında gördüyü Mir Həmzənin onun dərgahına duyurur, onlarla birlikdə qarşılamağa çıxır, göz-gözə gəldiklərindən hər ikisinin nitqi tutulur, lal sukut orada dayanır. Nigar Mir Həmzəyə: - Məni gördüyün yuxu yadındamı?-sualını verir və cavab olaraq baxışları göz-gözə dayananda hər ikisi huşunu itirir. Mənalar aləmində görüb aşıq olduğu, ancaq qovuşmadığı bu eşq əhli özünün Nigari təxəllüsünü seçir, daha çox bu adla tanınır. “Nigarnamə” məsnəvisi başdan-başa sanki bir sevgi dastanıdır.
Alıbdır canımı qəmzə,
düşübdür könlümə lərzə,
Hər bir aşıq Seyid Həmzə,
hər bir dilbər Nigar olmaz.
Çox sayda qəzəlində, “Ey cununi-Leyla, aşiqi-şeyda”, “Ey danışıq yari, sevən dildari”, “Ey dili-pursovda, talibi-Ənqa”, “Şamu səhər, ey dil, vəçi-dildarə” kimi qoşma, “Aşıq oldum gene tazə”, “Əqlimi ey qoşma” kimi güli-x. sadə, səmimi bir dildə vəsf edib.
Dərdü möhnətin, ey sənəm, sənəm,
Eşq yaratmaq, bir mənəm, mənəm.
Ərü-varini rahi-mehrdə,
Tarumar edən bir mənəm, mənəm.
Çəkmişəm cəfa, eylə bir vəfa,
Sən də ələta can sənə fəda,
Rahi-mehrdə zari-binəva
Tarükül vətən bir mənəm, mənəm.
Mir Həmzə Nigari yaradıcılığında Qarabağ mövzusu, Qarabağ həsrəti üçüncü əsas əsərdir. Şair doğma vətəni Qarabağa çox böyük məhəbbət bəsləyib. Nigari Qarabağın ruslar tərəfindən işğalından sonra yazdığı şeirində bu faciəli hadisənin sinə saplanan xəncər kimi onu iztiraba qərq ifadə edib, Dağıstan şiri Şeyx Şamilin mücadiləsini vəsf edib.
Mərdi-mərdanə o qaplansifəti-Moskof ilə
Eyləmək cəngü cədəl şiri-Dağıstanə düşər.
Qarabaği adını ikinci təxəllüs götürən Şeyx yaşadığı əsrdə, həm də sanki 10 il sonra da Qarabağın təkrar ruslar tərəfindən işğal olunub talan ediləcəyini İlahidən gələn fəhm ilə hiss edib, yadların gətirdiyi qəza-qədəri görüb, qarabağlıların-acılarını da heyrətamiz hissiyyatla duyub və çox sayda şeirində nəzmə çevirib:
Eşqin kanı Qarabağdır məkanım,
Bülbülü-şeydayam, cənnət yerimdir.
Sinəmə çəkilən qara dağımdır,
Qara bağrım qanlı Qarabağımdır.
Qan əkər, odlar tökər Miri-Nigari məgər,
Yad qılıbdır yenə torpaq Qarabağı.
Mir Həmzə Qarabaği çox şeirində Azərbaycan, Şirvan, Qarabağa məhəbbətini ifadə edib, o torpağın yer-yurd adlarını xatırlayıb, gözəlliklərini ustalıqla canlandırıb.
Əzm eylə diyar-ı Şirvanı
Qət eylə rəh-i Azərbaycanı.
Bir yer diyəm ismi Qarabağ
Cənnət yeri vü abı şir ü qaymaq.
“Çaynamə” məsnəvisinin bir başlığı “Dərdəni-mənqəbəti-gülgəşti-vilayəti-Qarabağ” adlanır. Vətənsevər şair sevgi və eşq ilə Qarabağı belə tərif edib:
Bir mövzii-xoş, fərəhfəzadır,
Dünyaya behişt desəm, səzadır.
Bir mülki-vəsi, səvadi-əzəm,
Sünbülləri piç-piçü dirhəm.
Qərbiyyəsi-Gögçə, gahı-xuban
Şərqiyyəsi Badikubi-Şirvan.
Sərhəddi-Cənubisi-Ərəsdir
Gürcüdi, xoş nəfəsdir.
...Hər canibi səbz, hər tərəf bağ
Anın adıdır Qarabağ.
Sığmaz buna, lazım, ey bəradər
Vəsfi-Qarabağa özgə dəftər.
Bu başlığın sonu da dəyərlidir:
Öp xakini, fəth qıl kəlamı,
Torpağına bizdən et salamı.
Əzm eylə diyari-Şirvani
Qət eylə rəhi-Azərbaycani.
Bir yerdə, adıdır Qarabağ
Cənnət yeri, abi şirü qaymaq.
Şeyx şeirlərində uşaqlıq, gənclik illərinin keçdiyi Bərqüşad-Bərşad, Həkəri, Kür, Ərəş-Araz, Tərtər, Xaçın çaylarını “Nedəyim” rəfli qəzəlində tək-tək xatırlayır, bu çayların suyunun birlikdə ürəyinə düşən Qarabağ odunu, həsrətini söndürə bilməyə hazırdır.
Eyləməz faidə suzanimə çayi-Xaçın,
Çayi-Tərtər dəxi söndürməz o narı, nədəyim?
Şeyx 30 il sürmüş dərdlərimizdən agahmış kimi, illər uzunu həsrət qaldığımız, səsimiz, ünümüz yetməyən, babalarımızın bizdən incik ruhları dolaşan Zəngəzur, Qarabağ ellərimizin ağrı-acısını da üzüntü ilə əldə etmiş, qara yellərin doğulub boya-başa çatdığı, ayaq açıb ilk uzaq yeri, könül: verib ilk sevdiyi yer.
Canıma çəkmiş fələk Bərgüşadın dağını,
Sönməz atəşi, ursan Həkəri irmaqını.
Ol dairədə Həkəri, Bərşad,
Eşqin yeridir, buyurdu ustad.
Şeyx Mir Həmzə Seyid Nigari Qarabağ ellərinin bir zaman azadlığa qovuşacağını da görüb, duyub, 2020-ci ildən 44 günlük Vətən müharibəsində döyüşlərlə Qarabağ, Zəngəzur ellərinin, torpaqlarımızın işğalından azad olunmasının xeyir-duasını verib:
Bir qönçə gülünün tarımarıyam,
Görüm abad olsun ol Qarabağı.
Bir gözəl ceyranın giriftarıyam,
Şənlik olsun dağı, bağı, ovlağı.
Ey Nigari, ömrün erişdipayə,
Salmadı başıma ol sərvi sayə.
Can qurban eylərəm peyki səbayə,
Xəbər versə bir gün ol Qarabağdan.
Nigarida yurd həsrəti, qəriblik ağrısı ilə yanaşı, şəxsi ailə də ürəyində daşıyıb. İlk nubarı - oğluna ustadı Mövlana İsmayıl Siracəddin Şirvaninin adını qoyub. 1851-52-ci ildə Ərzurumda yaşayarkən adam göndərib bu ana-balanı Qarabağdan bura yanına gətirmişdi. Lakin taleyin acı qisməti ilə Siracəddin xəstələnib ölür, bu ağrı Şeyxi ömrünün sonuna qədər tərk etmir, ağır üzüntü ilə yada salır. Təəssüflər olsun ki, cəmi 20 il ömür sürmüş, şeirləri ilə Seyid Əzim Şirvani, Sədi Sani Qarabağın də diqqətini cəlb etmək Siraci haqqında danışmaq olar ki, müasir Azərbaycan oxucusunun məlumatı olmayıb. Bir, Seyid Nigari haqqında son illərdə, yazılan məqalələrdə onun həyatdan vaxtsız getmiş bu istəkli övladının yaradıcılığı barədə məlumat verilməyib. Halbuki Osmanlı dövründə çox də, indi də bir külliyyatlarda onun şeirləri toplanıb, haqqında verilmiş, ancaq əslən azəri türkü, Seyid Nigari cisminin parçası-övladı, yadigarı olması qeyd edilməyib.
İstanbul universitetinin professoru, ədəbiyyatımızın gözəl bilicisi və yorulmaz tədqiqatçı, təbliğatçısı olmuş Əhməd Cəfəroğlu yazırdı ki, ona Amasyada yaşamış Hacı Mahmud Əfəndizadə bağışlanan Sədi Qarabaği divanının sonunda Seyid Nigari, İbrahim Veysi ilə birlikdə Siracilərin də 8 səhifəlik əlyazmaları da var idi, həm də Qarabağın müəllifi olduğu əsərləri ilə : . Amasya tarixinin tədqiqatçısı Hüsaməddin bəyə görə Siracəddin 1858-ci ildə Qarabağda gəlib 1877-ci ildə vəfat edib. Şeirlərindən görünür ki, güclü təbi varmış, dilin və şeirin qayda-qanunlarını gözəl bilirmiş.
Dostu Sədi Siracinin 13 qəzəlini, 2 müxəmməni və 1 natamam hüquq bəndini öz divanının sonuna köçürməklə nə qədər böyük xeyirxahlıq etmişdi heç düşünmədi. Əgər Sədi Qarabağinin bu zəhmətinin bəhrəsi olmasaydı, heç o şeirlər də bu günə çatmazdı.
Ə.Cəfəroğlu həmin şeirləri 1932-ci ildə İstanbulda latın əlifbasıyla kiçik bir kitabçada nəşr etdirib. Kitabçanın titul vərəqində yazıb: “ Azəri ədəbiyyatının materiallarını ilk dəfə toplayan Firidun Köçərlinin əziz ruhuna ithaf edirəm ”. Siracinin şeirləri dövrünün bir çox şairlərindən fərqli olaraq sadəliyi, rəvanlığı seçilir, ərəb-fars sözləri ilə yüklənməyib, Qarabağda genbol işlənən söz, ifadələrlə çıxış olunur, həm də bu şeirlərdə gənc yaşdakı Siracinin poetik təfəkkür sahibi olduğu görünür.
Ziyaəddin Fəxri bəy də “Ərzurum şairləri” adlı kitabına (İstanbul, 1927) Siracinin şeirlərini daxil edib, ancaq bu zaman səhvən “Ərzurumlu şair Osman Siracəddin” adıyla verib.
İnanırıq ki, Siracəddin Mir Həmzə Seyid Nigari oğlunun şeirləri də toplu halında Azərbaycanda nəşr.
...Özülü 140 il əvvəl Qarabağ-Zəngəzur-Şirvan-Qazaxdan Amasya açılan könül körpüsü son illər daha da güclənib, Azərbaycan ilə Türkiyə arasında bütün günbəgünlənməkdə olan “şahzadələr şəhəri” Amasyada bir qol ayrılır, get-gəllər yaranır. İndi bu şəhərdə Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı dərnəyi, muzeyi fəaliyyət göstərir. Bir neçə il əvvəl Mir Həmzə soyundan olan xeyirxah insanların, mənəvi istifadə ilə Amasyada bir 3500 nəfər “azeri kökenli” insan iştirak etmişdi. Birgə konfranslar, simpoziumlar ulu şeyxin ədəbi, mənəvi irsinin öyrənilməsi, təbliği ilə yanaşı, həm də Qafqaz Anadolu türklərinin daha da iştirakına, bir- hüquqi və qovuşmasına yardımçı olur. Amasyadan Qazax, Şamaxı, Ağsuya bu torpaqlardan çıxanların nəticələri, nəqşibəndi mənsubları təriqət və avtobuslarla ziyarətə gəlirlər. Bu sətirlərin müəllifi, şeyx babamız haqqında bir neçə elmi, publisistik məqalənin müəllifi olaraq hər gedişimdə Azərbaycan, Qarabağ, Zəngəzur adının Amasyada nə qədər içdən gələn sevgi ilə, məhəbbətlə çəkildiyinin şahidi olub. Onların sözlərinə görə, xeyli amasya soy kökü Qafqazlara gedib çatır. Şəhər ətrafında çox sayda kənd var ki, yalnız Azərbaycan türkləri ilə birlikdə tikilib, Osmanlı dövləti Qafqazdan gələnlər üçün onların həmlərə qarşı savaşdığını da rusya yaradaraq münbit torpaqlarda el salmağa izin verib, hər cür şərait yaradıb. Kürdəmirli Mövlanə İsmayıl Siracəddin Şirvani (1782-1848) və Şeyx Mir Həmzə Seyid Nigari Qarabaği adının nuru ilə Amasyaya üz tutan yüzlərlə ailədən olan yetkin insanlardan biri Şirvanzadə Mehmet Rüştü Paşa sultan Əbdüləziz dönəmində Osmanlı dövlətinin rəhbəri, 3 dəfə maliyyə nəzarəti olub. Amasyadan Türkiyə Böyük Millət Məclisinə millət vəkili seçilmiş azəri əsilli 6 nəfərin adı bəllidir. dövlət idarələrində işləyənlərin sayı daha doğrudur. Amasyanın iki dönəm bələdiyyə başqanı Zəngəzurun Laçın bölgəsindən gələn Qafqaz türklərindən olub. Düzdür, şəhərin genişlənməsi, yeni yaşayış massivlərinin salınması ilə Qarabağ, əsas da Zəngəzurdan gələnlərin sıx məskunlaşdığı məhəllələr sökülsə də, ancaq hələ də “laçınlılar” ifadələri dillərdə, yaddaşlarda qalıb. Şeyx Mir Həmzə Nigarinin “Şahzadələr şəhəri” Amasyadakı məscid, türbə, məzarı ətraf bölgənin, Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan, Dağıstanlı nəqşibəndlərinin ziyarətgahıdır. Türkiyə və Azərbaycan arasında iki əsrdir mənəvi körpü olan Şeyx Mir Həmzə Seyid Nigari Qarabağinin adı Zəngəzur ellərimizdə, Laçın, Qubadlıda əbədiləşir. Mücahid Şeyximizin ömür yolu və yaradıcılığı bundan sonra da insanlar irfana, əxlaqi-mənəvi kamilliyə, Anadolu və Qafqazdakı eyni dilə, dinə, soy-kökə malik qardaş xalqlarımızı birlik və bərabərliyə sövq edir.
Yazı bütünlüklə "525-ci qəzet"in 3 nömrəsində dərc olunub:
https://525.az/news/303782-mir-hemze-seyid-nigari-qarabagi-sair-mursid-ve-mucahid-seyx
https://525.az/news/303898-mir-hemze-seyid-nigari-qarabagi-sair-ve-mucahid-seyx
https://525.az/news/304003-mir-hemze-seyid-nigari-qarabagi-sair-ve-mucahid-seyx
Hacı Nərimanoğlu,
“Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyinin rəhbəri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru