Erməni xislətinin mahiyyətini açan dünya tanınmışları arasında xeyli gürcü də var. Bu şəxsiyyətlər ermənilərlə qonşuluq, tanışlıq, yaxın ünsiyyət zamanı şahid olduqlarını qələmə alaraq gələcək nəsillərə ötürmüşlər. Sənədli istinadlara söykənən bu fikirlərdən bəzilərini təqdim edirik.
Gürcü yazıçı və mütəfəkkiri İlya Qriqoryeviç Çavçavadzenin (1837-1907) rus çarına məktubundan: “Əlahəzrət! Mərkəzi rus torpaqlarında ermənilərin məskunlaşmasına icazə verməyin. Onlar elə tayfadırlar ki, bir neçə on il yaşadıqdan sonra dünyaya hay-küy salacaqlar ki, bura bizim qədim dədə-baba torpağımızdır.”

Azerbaijan’s state archive possesses numerous documents from the Azerbaijan Democratic Republic’s Extraordinary Investigation Commission on the massacres perpetrated against Azerbaijanis in the Zangezur region between 1918-1920 by Armenian armed groups led by Andranik, Dro, Nzhdeh and others. It is recorded that the Azerbaijan Democratic Republic asked the commander of British Forces in the Caucasus to take action to bring to an end the mass murder of Azerbaijani civilians. According to the findings of the Extraordinary Investigative Commission, more than 10,000 Azerbaijani civilians in Zangezur region were killed and 115 Azerbaijani villages razed to the ground and depopulated during the period.

Milli Məclisin deputatı, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Musa Qasımlının KİV-də yayılan Zəngəzurun Ermənistana verilməsi: mötəbər mənbələr nə deyir?” adlı yazısının  ilk abzası   belədir: ”Zəngəzurun Ermənistana verilməsi tarixi qısa olaraq aşağıdakı kimidir: Bakıda 1920-ci il noyabrın 4-də Azərbaycan K(b)P MK Siyasi Bürosunun və RK(b)P  Qafbüronun üzvlərinin keçirilən birgə iclasında (protokol №4, 2-ci bənd) “Ermənistanda vəziyyət haqqında Leqran yoldaşın məruzəsi” müzakirə edildi. (https://azertag.az/xeber/Zengezurun_Ermenistana_verilmesi_moteber_menbeler_ne_deyir-1755703). 

Xocalı faciəsi bəşər tarixində törədilmiş ən ağır, ən dəhşətli soyqırımı aktlarından biridir. Dinc, günahsız mülki əhalinin bu qanlı qətliamı ermənilərin öz hərbi-siyasi havadarlarının dəstəyi ilə azərbaycanlılara qarşı apardığı etnik təmizləmə siyasətinin tərkib hissəsi, erməni vandallığının bariz nümunəsidir. Çünki, söhbət həlak olmuş dinc sakinlərin sayı ilə yanaşı, törədilmiş qətliamın insanlığa sığmayan mənzərəsindən gedir. Xatın, Lidisa, Oradur soyqırımı kimi qanlı olayların heç birində körpə uşaqlara, yaşlı insanlara, qadınlara belə amansız vəhşilik törədilməyib.

 
Açığını deyim, ümidim azalırdı yaşa dolduqca. Atam, anam “torpaq” deyə-deyə dünyadan köçdülər. Mən də onlar kimi köçəcəyimi düşünürdüm. Təsəvvür edin, insan da müharibəyə sevinərmi? İllah da ki qadın. Düzdür, müharibədə kişilər ölür, amma ən çox itirən qadınlar olur. Müharibə bir qadın üçün ata, qardaş, ər, oğul itirmək qorxusudur. Amma mən sevindim, itirəcəklərimdən qorxmadan sevindim. İlahi, torpaq gözünün ağı-qarası bir balandan da şiriniymiş? Candan da şiriniymiş?
Oğlum Türkiyə universitetlərinin birinə qəbul oldu, inanın ki, onun universitetdə oxumağını təstiq edən sənədinini hələ də aparıb hərbi komissarlığa verməmişəm. Ayıbıma gəlib. Düşünmüşəm ki, gərəkirsə, onu da aparsınlar müharibəyə. Mənim özümü də döyüşə aparmaqları üçün yalvarırdım. Vallah qadın olsam da, döyüşməyi bacarıram. Mən o dağları, dərələri əzbər bilirəm, necə müdafiə olunmağı, necə döyüşməyi bilirəm. Axı o yerlərdə böyüdüm, o yerlərdə alışdım top-tüfəng səslərinə. Heç yaradan, qandan da qorxmuram.